21

Vandaag zou mijn bijzondere moeder 100 jaar geworden zijn

Mijn moeder werd geboren op 8 november 1915 als tweede dochter in een kleermakersgezin in Den Haag. Na haar werden er nog vijf kinderen geboren. Het gezin was arm want de crisis sloeg toe.
Toch mochten alle kinderen naar school, de meisjes naar de Mulo en de jongens zelfs naar de HBS.
Mijn moeder kon goed leren maar ze kon nog veel beter tekenen! Helaas was daar geen tijd en zeker geen opleiding voor want er moest geld worden verdiend.
Tekenen was dus niet aan de orde.

Toen ze twintig was leerde ze mijn vader kennen. Hij was negen jaar ouder en een nakomertje in een welgesteld gezin. Een nerveus schaakwonder die op zijn vijftiende zijn vader verloor en tot zijn 35e bij zijn moeder woonde. Ondanks hun grote verschillen verloofden ze zich toen zij vijfentwintig jaar was. Getrouwd kon er nog niet worden want er was geen woonruimte. Pas na vijf jaar vonden ze een tweekamer etage en werd de trouwdatum gepland op 31 mei 1940, niet wetend dat dan de Tweede Wereldoorlog uitgebroken zou zijn. Haar nieuwe leven met een moeilijke partner was niet makkelijk.
En ruimte voor tekenen vond ze niet meer.

De ouders van mijn moeder woonden inmiddels met hun kinderen in een huis waarvan het grootste deel werd verhuurd om nog wat inkomsten te krijgen. Twee Joodse kinderen werden onderdeel van het grote gezin en vele andere onderduikers woonden er lange of kortere tijd. Mijn ouders verhuisden vele malen en brachten de hongerwinter van 1944-45 door op een ijskoude zolderverdieping in het Noordeinde, waar ze nog twaalf jaar zouden blijven wonen. En hoewel ze er niet meer op had gerekend kreeg ze toch nog de zo gewenste dochter – ik werd in januari 1951 geboren.
Gelegenheid om te tekenen was er niet.

Omdat de zolder veel te klein, te koud en te primitief was zochten mijn ouders wanhopig naar een andere woning. De woningnood was na WOII enorm maar in het grote huis waar mijn oma die inmiddels weduwe was, kamers ‘en-pension’ verhuurde, kwam een etage vrij. Dat kwam goed uit want oma was een ernstige longpatiënte en kon eigenlijk niet meer voor zichzelf zorgen. Win-win dus.
Mijn moeder was blij met de prachtige zonnige etage maar werd al gauw opgeslokt door de zorg voor haar moeder die niet makkelijk was, haar man die nog veel moeilijker was en een drukke dochter.
Tekenen was dan ook niet aan de orde.

Toen ik zeventien was overleed oma zodat mijn moeder, behalve veel verdriet, ook wat meer ruimte kreeg voor haar eigen gezin. Opeens kon er van alles waardoor het laatste jaar dat ik thuiswoonde een fantastisch jaar werd! Wat hebben we veel samen gedaan en wat hadden we het goed samen.
Mijn vader ging met pensioen en dat was geen vetpot. Dankzij het verhuren van een deel van het huis net zoals mijn grootouders dat al deden kon het allemaal net. Maar volgens mijn vader was er geen geld voor ‘luxe’ dingen.
En tekenen viel in die categorie.

In 1969 vertrok ik naar Amsterdam. Mijn moeder vond het vreselijk dat ik het huis uit ging maar weerhield me daar op geen enkele manier van. Ze gaf me zelfs een bijzonder advies: “Kind, beloof me dat je niet trouwt, samenwonen is genoeg en of je dat met een man of een vrouw doet maakt niet uit als je maar gelukkig bent”. Het zei vooral wat over haarzelf heb ik later vaak gedacht. Over haar wijze van in de wereld staan. Ze noemde zichzelf soms een Dolle Mina en ik was trots op mijn progressieve moeder terwijl mijn vader het allemaal maar niets vond.
Tekenen deed ze nog steeds niet.

Ze vond het moeilijk een nieuwe richting aan haar leven te geven. Opeens had ze heel veel tijd – geen moeder en geen dochter meer om voor te zorgen. Ik merkte hoe moeilijk ze het had en probeerde wanhopig iets te bedenken wat haar kon helpen. Ze was al heel lang lid van de Nederlandse Vereniging voor Huisvrouwen en in het nieuwsblaadje zag ik dat er een tekenkursus werd aangekondigd. Ze had het nooit meer over haar liefde voor tekenen gehad en ik wist daar nauwelijks iets van. Toch voelde ik dat daar een nieuwe wereld voor haar kon liggen.
Na veel praten en overredingskracht want ‘dat kan ik niet, ik ben nu te oud, het is te duur, etc.’ wilde ze het dan toch een keertje proberen en gaf ze zich op.
Voor het eerst tekende ze weer!

schilderij,An van Berkel-Zorn,An Zorn,aquarel,achteruitzicht,van Speijkstraat 42,,Den HaagEn wat was het bijzonder dat ze bij haar eerste kursus zo’n buitengewoon goede lerares trof!
Een lerares die zag hoe weinig zelfvertrouwen ze had maar die ook onmiddellijk zag wat haar mogelijkheden waren.
Die haar vanaf de tweede keer al apart nam en aanbood haar privéles te geven.
Die haar kennis liet maken met allerlei technieken en materialen.
Die haar serieus nam en haar liet inzien dat ze haar hart moest volgen en moest gaan schilderen.
(aquarel achteruitzicht)

Alles kwam in een stroomversnelling en mijn moeder werd een andere vrouw. Een vrouw die weer in zichzelf begon te geloven, die tot haar eigen stomme verbazing opdrachten begon te krijgen en schilderijen verkocht.
Ik vergeet nooit de verkoop van haar eerste schilderij – voor haar voelde dit als haar eerst verdiende eigen geld! We hebben het geld van dit schilderij wel honderd keer uitgegeven. Bij iedere aankoop (of dat nu gezellig samen koffiedrinken, de aanschaf van iets nuttigs of een nieuwe jurk was) zei ze triomfantelijk tegen mijn altijd protesterende vader “dat heb ik van het schilderij betaald!” en hoewel hij heel goed wist dat dat geld allang op was durfde hij dan niets meer te zeggen.

schilderij,An van Berkel-Zorn,An Zorn,zelfportret,olieverf,Den HaagNaast haar schetsen en aquarellen maakte ze vooral (zelf)portretten en wat was ze trots dat er een Zweedse dominee speciaal naar Nederland kwam om zich in vol ornaat (in toga mét medailles!) door haar te laten portretteren in opdracht van zijn gemeente in Zweden. Zijn schilderij hangt nu in een Zweeds kerkje.
Ook werd een aantal van haar schilderijen mét een interview opgenomen in het jubileumboek over het 100-jarige bestaan van de huisvrouwvereninging. (zelfportret, olieverf)

En ze exposeerde!
Dat kostte haar jaren van haar leven want niets was goed genoeg om te laten zien vond ze…

Schilderen werd haar passie maar dat was niet genoeg.
Ze wilde meer. Ze wilde driedimensionaal werken en ze ging op een boetseerklasje.
L’histoire se repête want wéér trof ze een docente die haar mogelijkheden zag. Niet zo maar een docente maar een bekende beeldhouwster die grote opdrachten kreeg en heel veel ervaring had.
Voor mijn moeder een geschenk.

An van Berkel-Zorn,An Zorn,beeld 'moeder en kind',Den HaagZe liep inmiddels tegen de zeventig en ze vond het vreselijk dat ze zo’n achterstand had. Ze miste scholing, ze miste ervaring die ze in haar idee niet meer in kon halen en ze had het gevoel dat ze nooit meer zo ver zou komen als wanneer ze vroeger had kunnen beginnen.
Haar lerares nam haar bij de hand en leerde haar de technieken die ze zich zo graag eigen wilde maken. En ook dat lukte al kostte het haar heel veel energie want boetseren en beeldhouwen is zwaar, ook lichamelijk.

In mijn tuin staat het beeld wat ze speciaal voor mij maakte. Het is een moeder met kind en het is mij heel dierbaar.

Ook het beeldhouwen leidde tot opdrachten en er werd zelfs werk van haar in brons gegoten. Dat was nog wel een dingetje want het bronsprocédé was kostbaar en geld bleef een zwak punt voor mijn vader. Gelukkig trok ze zich daar steeds minder van aan al bleef het haar altijd hinderen.

schilderij,An van Berkel-Zorn,An Zorn,zelfportret,olieverf,Den HaagBegin 1996 werd mijn vader die bijna negentig was opgenomen in het ziekenhuis voor een operatie. Hij herstelde goed en zou naar huis gaan.
De nacht voordat hij thuis zou komen overleed hij in het ziekenhuis aan een hartinfarct.

Ik was in Den Haag en toen het ziekenhuis ’s nachts belde maakte ze me volledig in paniek wakker. Ze was zo vreselijk geschokt dat ik bang was dat ook zij zou overlijden.
Maar ze herpakte zich en we begonnen samen te regelen wat er allemaal geregeld moest worden.

 

In de vele gesprekken over mijn vader die volgden noemde ze hem voor het eerst ‘mijn grijze kind’ – een prachtige manier om aan te geven dat ze veel van hem hield maar tegelijkertijd geen gelijkwaardige relatie met hem had.

Tegen mij zei ze “het feest is over”. Ze bedoelde dat ze de gezelligheid miste van het zorgen voor iemand, het samen eten en het samen een glaasje wijn drinken. Maar na een jaar zei ze dat ze het fout had gezien want niet het feest maar de zorgen waren over! Ze genoot van haar vrijheid, zwom iedere week, ging naar musea, kwam vaak naar Friesland, regelde voor het eerst van haar leven haar geldzaken en ze bleek een groot sociaal netwerk te hebben.
En natuurlijk schilderde en boetseerde ze!

schilderij,An van Berkel-Zorn,An Zorn,aquarel,Poohtje,Burmees,poes,Den HaagZe was net 81 toen ze volkomen uit het niets drie ernstige hartinfarcten kreeg. Na twee zware operaties, vijf bypasses en 12 weken ziekenhuis herstelde ze heel langzaam. Toch wilde ze maar één ding – naar haar eigen huis en haar poes. (aquarel van Poohtje, ze was hier nog aan bezig)

Ze kwam weer thuis waar ze als eerste vaststelde dat ik het gras wel eens had kunnen maaien.
Ze was er dus weer! En met wat hulp pakte ze haar leven op en redde ze zich uitstekend.

Helaas sloeg een paar maanden later het noodlot opnieuw toe. Ze was al behoorlijk doof en begon opeens ook slechter te zien. In korte tijd verdween een groot deel van haar gezichtsvermogen, een dramatische ontwikkeling. Lezen en televisie kijken ging niet meer laat staan schilderen. Met veel tegenzin kreeg ik haar zover dat ze ‘gesproken boeken’ wilde proberen. En na heel veel gedoe en protest werd ze een grootverbruiker en lagen de cassettes door het hele huis !

Ondanks haar bijna-blindheid bleef ze alles zelf doen. Ze deed boodschappen met een rollator want
“ik kan beter met dat rekje tegen een boom lopen dan met mijn gezicht” en ze kreeg diepvriesmaaltijden die ze graag samen met anderen at want “blijf gezellig eten en nee dat is geen werk want we eten uit de doos!” Ze bleef overal belangstelling voor hebben, luisterde naar de krant en kreeg veel bezoek waar ze van genoot.
Maar schilderen kon ze niet meer.

An van Berkel-Zorn,An Zorn,Den Haag,boetseren,beeldjes,poezenZe had het erg moeilijk met haar steeds kleiner wordende wereld en ze miste haar werk. Na wat aandringen van mij probeerde ze toch weer te boetseren en dat ging!
Het laatste wat ze maakte was een slapend poesje waar ze zelf wel blij maar niet trots op was want haar lat lag veel hoger.
Toch bleef ze boetseren!

In de zomer van 1999 had ik voor het eerst een lange periode onbetaald verlof en was ik veel bij haar in Den Haag. Dat was niet altijd makkelijk want ze had het steeds moeilijker met haar toenemende beperkingen en ik moest het nogal eens ontgelden.
Maar wat ben ik blij dat we die zomer samen hebben gehad.

De kranten stonden vol met het dreigende ‘Millenniumprobleem’ en ik probeerde haar uit te leggen wat dat was. Ze wilde er echter niets van weten want ‘dat ga ik vast niet meer meemaken…’
We moesten er allebei om lachen.
Op 8 november 1999 vierde ze haar 84e verjaardag. En tot mijn verbazing vroeg ze me haar dat millenniumprobleem nu toch maar uit te leggen want “het ziet er naar uit dat ik het toch ga meemaken….” Ze regelde heel adekwaat dat ze op Oudejaarsavond niet alleen zou zijn want je wist maar nooit en ik vertrok weer naar Friesland.

Drie dagen later, ik was nét thuis, ging de telefoon. Het was haar huisarts die zei dat ik zo snel mogelijk moest komen. Ze had die dag nog gezwommen (!) en was daarna bij hem op het spreekuur geweest voor een herhaalrecept. Er was niets aan de hand maar ze had wel zeer nadrukkelijk gezegd dat ze nóóit meer naar het ziekenhuis wilde. Voorvoelde ze iets?
’s Middags voelde ze zich opeens heel beroerd en liet ze haar bezoek dat er gelukkig was de huisarts bellen die onmiddellijk kwam om vast te stellen dat het heel slecht met haar ging. Hij dacht niet dat ik haar nog bij bewustzijn zou aantreffen.

Toen ik arriveerde leek ze in coma te zijn maar toen ze mijn stem hoorde was ze er weer en zei ze
“kind, ben je er al weer? Dat hele eind rijden, je was net weg…” Ze had op me gewacht.
We hebben elkaar vastgehouden en afscheid genomen – het was goed.

Ze overleed in de vroege ochtend zonder geleden te hebben, aan de gevolgen van een gesprongen aneurisma in haar buik.
Thuis en in haar eigen bed met de poes op het voeteneind.
Zonder dat millenniumprobleem.
Precies zoals ze dat zelf had gewild.

schilderij,An van Berkel-Zorn,An Zorn,zelfportret,olieverf,Den Haag
Mijn bijzondere moeder
Vandaag zou ze 100 zijn geworden

(haar laatste zelfportret toen ze al heel slecht zag)

Delen is fijn:

21 Reacties

  1. Wat heb je dat prachtig onder woorden gebracht. Een heel leven in een notendop met de grote toppen en dalen. Ontroerend.

  2. Wat een geweldig verhaal, wat heb je het mooi beschreven. Voor mij is veel ook erg herkenbaar. Mijn moeder was van ongeveer dezelfde generatie, ze is in 2000 overleden. Ze was toen 88. Ze was ook zo goed als blind op t laatst en (ik woonde redelijk dicht bij) herinner me de keren goed dat ze ’s avonds laat belde: Kom je even, mijn cassettebandje is eraf gelopen en t boek is zo spannend. Toen zuchtte ik wel, maar het is nu een mooi herinnering. Jouw verhaal bracht bij mij ook veel terug….

  3. Wat een mooi eerbetoon aan je moeder ,waarin je diepte , warmte en respekt voelt.Heel mooi verwoord Liesbeth en heel herkenbaar. Vele goede herinneringen aan je moeder en ook je vader. ……

  4. Dank jullie allemaal voor alle lieve woorden.
    Het was moeilijk om vorm te geven aan wat ik graag wilde: een eerbetoon aan mijn bijzondere moeder. Ik ben nog nooit zo lang met een blog bezig geweest.
    En gezien de vele reacties, mails en tweets geloof ik dat het is gelukt.
    Zelf zou ze het prachtig hebben gevonden een deel van haar werk op internet te zien staan maar het verhaal over haar leven had van haar niet gehoeven. Om het stiekem toch wel erg leuk te vinden natuurlijk …

    • Dat is toevallig! Dat moet in dezelfde tijd zijn geweest.
      Mijn opa had een kleermakerij samen met twee broers en ze heetten Zorn.

  5. Prachtig eerbetoon. Ontroerend.
    Mijn moeder zou volgende week 95 jaar geworden zijn.
    Zij stierf (73 jaar) van het ene op het andere moment. Niet ziek, geen lijden. Stierf in het harnas zoals ze zich dat wenste.

  6. Een lach en een traan, weemoed en herinnering.
    We stonden dichtbij en toch ook veraf.
    Fijn dat wij ook nog een aantal van de werken van je moeder in bezit hebben!

  7. Wat een pracht van een verhaal Liesbeth! Heel ontroerend ook en jouw liefde voor haar schijnt als een zonnetje overal prachtig tussendoor. Haar zelfporyretten zijn prachtig en voor het eerst herken ik jou er toch ook in. Ik ben blij dat ik haar heb leren kennen en heb mogen ontmoeten.

  8. Wat prachtig en ontroerend beschreven Liesbeth, ik kreeg er tranen van in mijn ogen! Wat een leven heeft je moeder gehad, met downs en vooral later de ups! Geweldig om te lezen dat ze toch op een gegeven moment dat schilderen met succes oppakte. Daar krijg je toch energie van!

  9. Wow. Ik hoop dat ik ooit zoiets moois over mijn moeder kan schrijven. Wat heb je dit prachtig onder woorden gebracht!

Geef een reactie

[postlist id="513"]